Dramasız Ebeveynlik Yapmak Mümkün mü?

Geçtiğimiz kıştan bu yana Zeynep Aksoy'un Youtube üzerinden yayınladığı Reset'i izlemiyordum. Geçtiğimiz haftalarda aklıma geldi. Epeyce izlemediğim bölüm olduğu için konu başlıklarına göz attım ve Dramasız Çocuk Disiplini Dr. Dan Siegel'i tercih ettim. 

Dr. Dan Siegel Ucla Tıp Fakültesi'nde klinik psikiyatri profesörü ve UCLA Bilinçli Farkındalık Araştırma Merkezi'nin kurucusu ve yöneticilerinden. Aynı zamanda kişiler arası nörobiyoloji üzerine eğitim merkezi olarak hizmet veren Mindsight (Akılgözü) Enstitüsü'nün yönetici ve müdürü. Siegel'in meslektaşı ve Mindsight'ta mesai arkadaşı Dr Tına Payne Bryson ile yazdığı DRAMSIZ DİSİPLİN Kaosu Yatıştırmak ve Çocuğunuzun Gelişen Beynini Güçlendirmek İçin Bütün Beyin Yaklaşımı. Kitabın adı dahi, çok şey vaat ediyor: "Tepkisel davranma. Çocukların öğrenmekte olduğunu unutma. Kaosa sürüklenmek yerine çatışma anlarını onların gelişen beynini güçlendirmek için kullan." Tüm dünyada çok satmasına şaşırmamalı. 

Ben de başlığın ve çok daha fazlasını ima eden içeriğin davetini aldım ve programı izledim. Kitabı satın almak üzere listeye ekledim.

Alet çantama yeni eklenenler: 

Ve dalgalar yükseliyor!

Hepimizin kendimizi çok tetiklenmiş hissettiği, tepemizin tasının attığı anlar oluyor. İşte bu anlarda beynimizin içinde birtakım değişiklikler oluyor. En önemli değişiklik amigdalanın fazla çalışması. Amigdala beynimizde tehlike ve stres ânında  çalışan bir bölüm. Bu bölümün aşırı çalışmasıyla bazı sorular devreye giriyor: Hey ne oluyor orada? Bu şey seni tehdit ediyor mu? Korkutuyor mu? Sana zarar veriyor mu? 

İşte dalgalar yükseliyor. Düşünmeden, otomatikman tepki vermeye başlaman an meselesi. Dikkat et, az sonra anne babandan gördüğün, eski davranış kalıpların devreye girecek. Abartılı tepkiler vereceksin. 

Dalgalarla sörf yapmak 

Mindfulnes hakkında bilgi veren kaynaklarda sıkça karşılaşılan bir tabir: Dalgaları durduramazsın ama onlarla sörf yapmayı öğrenebilirsin. Peki ama nasıl? Bu iş göründüğü kadar kolay mı?

İşe kendine şu soruları sorarak başlayabilirsin. 

Çocuk yetiştirirken bir niyetin ve felsefen var mı? Çocuk yanlış yaptığında bu felsefeyle uyumlu sürekli uygulayabileceğin bir stratejin var mı?( Eğer bir stratejin yoksa farklı tepkiler verecek ve istikrarlı olmayacaksın). Farkında mısın? Belirlediğin stratejine bağlı davranabiliyor musun? Bir şey öğrettiğini unutup abartılı tepki veriyor musun? Duygularına kapılıp olaya ve duruma uygun düşmeyen, abartılı bir ceza veriyor musun?

Değişim seninle başlar. Önce kendini değiştir. Eski kalıpları yık. O kültüre ait davranış modellerini unut ve yeni tepkiler, davranışlar oturt. Kendine şunu anımsat. "Eski yolu yürümek istemiyorum. Yeniyi istiyorum. Zor da olsa, sık sık mola vermem de gerekse ben bu yeni yolu yürüyeceğim." Tepkilerini bastırıp bir şey öğrettiğini hatırlarsan, çocuk bu yeni davranışı öğrenir. 

Önce gözlemle

Kendi tepkilerini gözlemle. "Neden, nasıl, ne" sorularını hatırla ve kendine yanıtlar ver. Kendine suçluluk duygusuyla yaklaşma. Merak et. Kendine sorular sor: Neden bunu yaptı? Çocuğun doğal gelişimi içinde seyreden bir olaya nasıl bir tepki verdim? Ne oldu? Ne öğretiyorum? Ne öğreteceğim? O anda hangi beceriye ihtiyacı vardı? Bunu nasıl öğretebilirim? Daha mı fazla sorumluluk alsa acaba?

Çocuğun  gelişim sürecini kayda al. Çatışma ânında herhangi bir şey öğrenebilir mi? Öğretebilir misin? Birlikte problem çözme becerilerini kullan. Sen çözme. Ona yöntem öğret. Kendini kontrol edersen bu becerileri elde etmek için ona alan tutmuş olursun. Tepkisel olma, yanıtsal hâle geç.

İşini kolaylaştıracak bazı ipuçları: 

Çocuğun hakkında çok sevdiğin üç şeyi düşün. Ne zaman tepki vereceğini hissedersen dur ve onları hatırla. Etiketleme. Etiketlediğini fark ettiğin zamanların farkına var. Nasıl görürsen, öyle olur. Negatif hâli destekleme. Bunu öğrenme, öğretme. Negatif şeylere tutunma. Çocuğa baktığında kalbinde pozitif şeyleri hatırlayabilir misin?

Herhangi bir tepki vermeden ona kadar say. Beşe kadar sayarak nefes al, beşe kadar nefes alarak onu tut. İki kez yap.

Küçük bir beden taraması yap. Öfkeyi bedenin neresinde hissediyorsun? Çenende mi, sırtında mı? O bölümü salla ve gerginliğin çıkmasına izin ver.

Kendine iyi davran. İyi uyu, egzersiz yap. Dengeli beslen. İyi vakit geçir. Arkadaşlarınla buluş.

Her günün başında zihinsel olarak tüm günü tasarla. Zihninde gününün iyi geçtiğini hayal et. Görsel olarak canlandır. Çocuğa çok iyi davrandığını, doğru tepkiler verdiğini, stratejinle uyumlu davrandığını hayal et.

Görsel olarak ebeveyn araçlarını hayal et. Sakin aile yemekleri, keyifli tatiller, kolay uyku görselleri... Hayal et. İşine yarayacak küçük notlar yaz. Görebileceğin yerlere as.

Kendini olduğun gibi kabul et

Mükemmel ebeveyn olmamayı kabul edebilir misin? Hiçbir ebeveyn mükemmel değil.
Mükemmel olmak çocuğun için iyi bir şey mi? Çocuklar yaptıkları hatalardan da öğrenirler. Mükemmel bir ebeveyn olmak zorunda değilsin. Bunun farkına var ve kabul et. Bunu söyleyebilirsen rahatlarsın. Kendinden mükemmel olmayı bekleme. Hata yapmaya izin ver.
Kızdığında nasıl mesaj veriyorsun?
Çocuklarını disipline ederken onları hâlâ sevdiğini ifade etmen mümkün mü? Bu bir tezat değil. Ona bir sınırın olduğunu hissettir. Bunu sevgiyle yapman mümkün. Çocuğun en kötü davranışında bile 'seni seviyorum, senin için buradayım, hep senin yanındayım' mesajını verebiliyor musun?

İşler iyi gitmediğinde...

İşler bazen iyi gitmez. İstesen bile, gitmez. Çocuklar robot değil. Onlar da insan. Onların da kendi duyguları, ihtiyaçları, planları var. bunu kabul edebiliyor musun? Sen ne kadar plan yapsan da o planın olmayabilir. Çocuklarını düşün. Onlar için hayallerin var. Ya bu planlar onun hayalinde hiç yoksa... Bunu kabul edebilecek misin?
Çocuklar yanlış davranmaya devam edebilir. Dağınık olabilirler. Planlar her zaman işe yaramayabilir. Bunu kabullenmekte neden zorlanıyorsun? Hayatının büyük amacı, niyeti her şeyin iyi gitmesi mi? Yoksa zorlu zamanların içinden sevgiyle, bağlantı kurarak geçmek mi? Niyetin bu olursa, zor zamanlardan korkmazsın. Zor zamanlarda çocukla bağ kurmayı unutma. İşlerin her zaman yolunda gitmeyecek, bu yeni yaklaşım kısa sürede hemen etkisini göstermeyecek. Zamana ihtiyaç var.
Çocuk yanlış yapsa da devam et. Sor, bağlantı kur, anlayış göster. O anda kriz geçirse bile, aslında senden çok şey öğreniyor. O anda işine yaramasa, faydalanmasa bile senin davranışlarından bir strateji öğreniyor.
Kriz ânında onun dünyasında neler oluyor? Şu anda neler hissediyor, neye ihtiyacı var? Sor ve öğren. Çok aç mı, çok öfkeli mi, çok yalnız mı, çok yorgun mu? Bunları hemen sor.
Rekabet içeren oyunlarda kaybetmek, kardeş rekabeti, ev ödevi krizi vb. her ne yaşıyorsa bunu bir fırsat olarak gör. Senin tavrın ona tavır almayı öğretir.
Önlem al.

açlık: Etrafta sağlıklı atıştırmalıklar bulundur. Sevmese de bunları çıkarmaya devam et. Okuldan sonra ona protein içeren bir atıştırmalık verirsen ev ödevi için enerjisi olur. Şekeri azaltırsan daha iyi konsantre olabilir. 

öfke: Harekete yönelt. Maç yap. Bir öneri kutusu koy mutfağa. Çocuk duygu ve düşüncelerini yazsın ve içine atsın. Duygu listesi yap. Duygularını tanısın.

yalnızlık: Seninle vakit geçirmek istiyor mu? Sor. Bilgisayarını, telefonunu kapat. Ona kendisini değerli hissettir. Yaptığı şeye eşlik et. "Ben de yapabilir miyim?" diye sor.

yorgunluk: Sakin bir aktivite yap. Film izle örneğin. 15 dk mekân değiştir. Temiz hava alması için parka gidin. Ders aralarında canlandırıcı danslar yapın.

bağlantı: Çocukla bağ kurarsan çocuk yanıt verir. Çocuk hissedildiğini hissettiğinde yanıt verir. Olaylardan bahsetmek yetmez, duygulardan da bahset. Bizim görevimiz, çocuğun hislerini tutmak, çocuğun duygusunu tanımak, kabul etmek, anladığını göstermek.

Kendi yoğun duygularını hatırla. Çok öfkelisin ve en güvendiğin, sevdiğin kişi geliyor ve sana 'git sakinleş de gel' ya da 'bu çok da önemli değil' diyor. Bu bağ kurulmadığında kendini nasıl hissederdin? Sakin kalabilir miydin? Yoksa daha mı kötü olurdun?
Bağ kurmak, beyni geliştiriyor. Sevgiyle yanıt verdiğimizde, beyni gelişiyor.

Bağ kurmak için birlikte kitap oku, onun fikirlerini al, o ne istiyor, sor, bul ve yaz.

Emzirmek, birlikte uyumak bunların hepsi bir bağ... Kendi listeni yap.